Licencja a przeniesienie praw autorskich przez producenta oprogramowania

 

W relacji pomiędzy producentem oprogramowania komputerowego a nabywcą tego oprogramowania funkcjonuje kilka alternatywnych sposobów "sprzedaży" praw do korzystania z programu. W artykule znajdziesz informacje na temat:

• licencji niewyłącznej na oprogramowanie,
• przeniesienia autorskich praw majątkowych do oprogramowania,
• różnicy pomiędzy obiema modelami transferu praw, z uwzględnieniem ich wad i zalet dla każdej ze stron umowy (firmy IT oraz jej klienta).

Przed przejściem do omawiania poszczególnych zagadnień, warto wyjaśnić, że w obu typach umów konieczne jest:

• dokładne określenie pół eksploatacji[1], względem których umowa jest zawierana[2],
• w odniesieniu do umowy przeniesienia praw autorskich oraz umowy licencyjnej wyłącznej zachowanie formy pisemnej umowy.

Dwa "sposoby" na prawa autorskie

Ustawodawstwu[3] znane dwa podstawowe sposoby zapewnienia korzystania z utworów[4] (dotyczy to również oprogramowania komputerowego) przez osoby trzecie. Są to:

1. przeniesienie autorskich praw majątkowych[5],
2. zawarcie umowy na korzystanie z utworu (licencji). Na marginesie można wskazać, że wyróżnia się dwa podtypy tej umowy:
   • licencja wyłączna - zastrzega wyłączność korzystania z utworu przez uprawnionego w określony sposób, co oznacza w praktyce, że w danym obszarze osoba, której przysługują autorskie prawa majątkowe do utworu, nie może udzielić licencji innej osobie,
   • licencja niewyłączna – brak w niej powyższego zastrzeżenia, a zatem możliwe jest udzielanie licencji na ten sam utwór i w tożsamym zakresie wielu osobom. Ten rodzaj licencji przeważa w przypadku oprogramowania.

W zależności od okoliczności konkretnego przypadku, pojawiają się różnego typu rozwiązania hybrydowe, w których przedmiot umowy dzielony jest na samodzielne części, a następnie co do niektórych z nich przenoszone są prawa autorskie, a do innych udzielana jest jedynie licencja. 

Rozwiązanie takie mogłoby się sprawdzić przykładowo, gdy przedmiot umowy obejmuje podstawową wersję aplikacji oraz spersonalizowane nakładki opracowane dla konkretnego klienta. W takim przypadku:

• na podstawową wersję programu, biblioteki, itp., będącą punktem wyjścia do dalszych modyfikacji i rozbudowy, udzielana jest licencja niewyłączna – pozwala to na wykorzystanie jej przez firmę IT przy innych zleceniach,
• majątkowe prawa autorskie do spersonalizowanych nakładek, częstokroć zawierających także różnego typu logotypy i oznaczania indywidualizujące, przenoszone są na nabywcę – ze względu na ich jednostkowy charakter dostosowany do konkretnego zamówienia, producent oprogramowania zazwyczaj nie użyje ich do innych zamówień. Nadto, klient zyskuje pewność, że konkurencja nie będzie korzystała z rozwiązań wypracowanych specjalnie dla niego.

Uprawniony z praw autorskich a uprawniony z licencji

Wyróżnienie wskazanych powyżej sposobów udostępnienia utworu osobie trzeciej ma bardzo duże znaczenie praktyczne. Przyjrzyjmy się zatem podstawowym różnicom pomiędzy przeniesieniem praw autorskich a udzieleniem licencji.

W uproszczeniu przeniesienie praw autorskich majątkowych do utworu porównać można do przeniesienia własności rzeczy. Nabywca uzyskuje zatem nieograniczone w czasie oraz nieograniczone terytorialnie uprawnienie nie tylko do korzystania z utworu ale także do jego dalszej "sprzedaży", czyli przeniesienia prawa autorskiego na inny podmiot, bądź udzielenia licencji osobie trzeciej.

Nabywca praw autorskich majątkowych staje się ich dysponentem, a prawa majątkowe zbywcy w tym zakresie wygasają. Nie może on zatem przenieść ich ponownie na inną osobę, gdyż już ich nie ma. W przypadku zatem gdyby – pomimo to – zbywca autorskich praw majątkowych zawarł kolejną umowę na ich przeniesienie, a nawet umowę licencji, to umowa taka nie doprowadziłaby ani do przeniesienia praw, ani też do udzielenia licencji. Druga strona takiej umowy mogłaby zatem wysuwać roszczenia z rękojmi za wady prawne[6], a także roszczenia odszkodowawcze z tytułu niewykonania umowy[7].

Udzielenie licencji natomiast można przyrównać do najmu. Podobnie, jak ta ostatnia, licencja uprawnia do korzystania z utworu. Dysponując licencją na oprogramowanie nie stajemy się wszakże jego właścicielami (nie przysługują nam prawa autorskie do utworu w postaci programu komputerowego). Sposób używania oprogramowania określa umowa (potocznie zwana licencją). Nadto, najczęściej licencjobiorca nie może udzielać dalszych licencji (sublicencji) - podobnie, jak najemca lokalu który nie może podnająć tego lokalu, o ile nie pozwala mu na to umowa.

Co więcej, licencja może być ograniczona i to zarówno pod względem czasu (np. na rok), jak i terytorium (np. z programu można korzystać wyłącznie na terenie Polski). Jeżeli udzielono licencji niewyłącznej, to licencjodawca może udzielać licencji na ten sam utwór również innym osobom.

Wady i zalety

Porównując przeniesienie praw autorskich do przeniesienia prawa własności, zaś udzielenie licencji do najmu, w prosty sposób można wyobrazić sobie kluczowe wady i zalety każdego z tych rozwiązań. Najważniejsze z nich zebraliśmy w poniższej tabeli.

Z perspektywy producenta / twórcy oprogramowania

Przeniesienie praw autorskich majątkowych

Udzielenie licencji niewyłącznej

Zalety: możliwość pobrania wyższego wynagrodzenia jednorazowego, o ile umowa nie stanowi inaczej, producent oprogramowania nie ma obowiązku jego aktualizowania oraz zapewniania możliwości korzystania z niego przez nabywcę, np. dostosowania do nowych wersji systemów operacyjnych, większa stabilność dla klientów, w niektórych przypadkach przeniesiecie praw autorskich jest rozwiązaniem preferowanym przez klientów. Wady: zasadniczo brak możliwości włączenia do oprogramowania fragmentów kodu źródłego (lub np. bibliotek), co do których producent oprogramowania nie posiada autorkich praw majątkowych - tzn. np. standardowych rozwiązań na licencji innych podmiotów, niemożność korzystania z przeniesionych praw autorskich w żaden sposób, np. wykorzystania fragmentów kodu źródłowego przy tworzeniu innego oprgramowania.

Zalety: możliwość udzielania licencji na to samo rozwiązanie IT innym podmiotom, możliwość korzystania z kodu źródłowego oprogramowania, lub jego fragmentów na własne potrzeby, na potrzeby innych projektów i klientów, brak komplikacji w przypadku, gdy część oprogramowania (np. biblioteki, fragmenty kodu z zewnętrznych repozytoriów) nie jest własnością firmy IT, a firma IT może udzielić co do tych elementów jedynie sublicencji, możliwość cyklicznego pobierania opłaty licencyjnej (jeżeli taka jest wola obu stron), zwykle znacznie ograniczona możliwość ingerowania przez klienta w oprogramowanie, wprowadzania modyfikacji, rozwijania produktu IT. Wady: klient może obawiać się niestabilności swojej sytuacji prawnej (ryzyko wygaśnięcia/utraty licencji w pewnych okolicznościach), oprogramowanie przez cały okres trwania licencji musi nadawać się do korzystania zgodnie z przeznaczeniem, co może wymagać jego aktualizacji i dostosowań, konieczność zapewnienia obsługi klienta w czasie trwania licencji, co wiązać się może z dodatkowymi kosztami dla licencjodawcy, firma IT w okresie licencji i po jej wygaśnięciu, musi kontrolować sposób korzystania przez klienta z oprogramowania, czy nie wykracza poza zobowiązania umowne (np. czy oprogramowanie jest zainstalowane tylko na określonej liczbie urządzeń), a po wygaśnięcia licencji, czy klient zaprzestał korzystania z oprogramowania.

Z perspektywy klienta (nabywcy oprogramowania)

Przeniesienie praw autorskich majątkowych

Udzielenie licencji niewyłącznej

Zalety: uzyskanie „własność” oprogramowania i idąca za tym bardzo duża kontrola nad nim, w tym uniezależnienie się od producenta oprogramowania,  możliwość przeniesienia praw na inny podmiot, bądź udzienia licencji, możliwość ingerencji w kod źródłowy, rozwijania oprogramowania i wprowadzania modyfikacji, a także powierzenia tego innemu niż producent podmiotowi, jednorazowa opłata. Wady: często konieczność zapłaty producentowi oprogramowania znacznie wyższego wynagrodzenia niż w przypadku "nabywania" licencji, czuwanie nad przydatnością i aktualnością oprogramowania może wiązać się z dodatkowymi wydatkami na dostosowanie i aktualizację oprogramowania.

Zalety: dbałość o rozwój, stabilność i poprawność działania oprogramowania jest zazwyczaj po stronie licencjodawcy (producenta oprogramowania IT), firmy IT oferują zwykle w ramach umowy licencyjnej kompleksową obsługę oprogramowania, w tym świadczenie usług serwisowych i rozwojowych. Wady: duże uzależnienie od producenta oprogramowania - w tym np. ryzyko, że wypowie on licencję[8], konieczność uiszczania cyklicznych opłat (jeżeli wynika to z umowy licencyjnej), prawo jest czasowe, po jego wygaśnięciu konieczność zawarcia kolejnej umowy, co zwiększa niepewność, także w zakresie kosztów przyszłej licencji, które mogą ulec zmianie, w przypadku likwidacji bądź upadłości firmy IT pojawia się ryzyko dla klienta, nie jest pewne, czy licencja będzie mogła zostać przedłużona i na jakich zasadach, podobnie w przypadku jeżeli firma IT przeniesie prawa autorskie majątkowe do oprogramowania na inny podmiot, zwykle brak możliwości samodzielnej ingerencji w kod źródłowy oprogramowania, brak wyłączności na korzystanie z oprogramowania i poszczególnych jego fragmentów (te same fragmenty kodu źródłowego mogą zostać użyte w innych projektach, dla innych klientów firmy IT).

Podsumowanie

Oprogramowanie może zostać udostępnione osobie trzeciej na kilka sposobów. Każdy z nich posiada indywidualne zalety i wady, co pozwala na optymalizację wyboru względem potrzeb konkretnej transakcji. Znaczenie w tym zakresie mają nie tylko cena – przy przeniesieniu autorskich praw majątkowych do utworu jest ona zdecydowanie wyższa, ale także stabilność rozwiązania, potencjał rozwojowy oraz plany poszczególnych stron względem danego utworu.

Konieczność dostosowania rodzaju i kształtu umowy do określonej transakcji, a także wielość klauzul, o których należy pamiętać, aby doszło do skutecznego przeniesienia praw autorskich, bądź udzielenia licencji wymagać może pomocy profesjonalisty. Zachęcamy do konsultacji z naszą Kancelarią. Nasi prawnicy posiadają nie tylko wiedzę z tej dziedziny, ale również bogate doświadczenie zdobyte przy obsłudze projektów IT.

Przypisy

1. Pola eksploatacji mające zastosowanie do programów komputerowych wskazano w art. 74 ust. 4 ustawy z 04.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz.U. z 2018 r., poz. 1191, jt.
2. Umowy takie obejmują wyłącznie pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. 
3. Jeżeli zatem w umowie nie określimy żadnych pól eksploatacji albo wskażemy, że dotyczy ona wszystkich, nieskonkretyzowanych pół eksploatacji, to umowa taka nie wywoła skutku w postaci przeniesienia tychże praw.
4. Chodzi o ustawę wskazaną w przypisie 1.
5. Wbrew potocznemu rozumieniu tego słowa, utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utworem będzie zatem zarówno publikacja (np. niniejszy artykuł), utwór muzyczny, logotyp, jak i program komputerowy.
6. Prócz autorskich praw majątkowych wyróżnia się także autorskie prawa osobiste, takie jak prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, czy też decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Prawa osobiste nie mogą być przenoszone i przysługują tylko twórcy (autorowi) utworu.
7. Zgodnie z art. 556[3] kodeksu cywilnego, w razie sprzedaży prawa sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie prawa będącego przedmiotem umowy. W myśl natomiast art. 55 ust. 2 ustawy wskazanej w przypisie 1, jeżeli utwór ma wady prawne, zamawiający może od umowy odstąpić i żądać naprawienia poniesionej szkody.
   Ich podstawę stanowią przepisy art. 471 i n. kodeksu cywilnego.
8. Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy wskazanej w przypisie 1, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, a licencji udzielono na czas nieoznaczony, twórca może ją wypowiedzieć z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku na rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego. Umowę zawartą na czas oznaczony można natomiast wypowiedzieć z ważnych przyczyn, o ile przewidziano to w jej treści.